ΧΗΜΙΚΆ PFAS: ΟΙ ΠΙΟ ΑΠΕΙΛΗΤΙΚΈΣ ΟΥΣΊΕΣ ΠΟΥ ΈΧΟΥΝ ΕΠΙΝΟΗΘΕΊ ΠΟΤΈ

  

Τι κοινό έχουν ένα αδιάβροχο τζάκετ, ένα κουτί πίτσας, μία συσκευασία κατεψυγμένων λαχανικών κι ένα αντικολλητικό τηγάνι; Κατά πάσα πιθανότητα και τα τέσσερα αυτά αντικείμενα καθημερινής χρήσης περιέχουν παραφορμαλδεϋδικές ουσίες (PFAS). Πρόκειται για 4.500 διαφορετικά χημικά συστατικά βιομηχανικής παραγωγής, που θεωρούνται επιβλαβείς για την υγεία και δεν συναντώνται, αλλά και δεν αποδομούνται στη φύση. Γι αυτό ακριβώς οι ειδικοί κάνουν λόγο για «αιώνιες χημικές ουσίες» (forever chemicals).

Υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (pfas) απειλούν την υγεία μας
Χημικά PFAS: Οι πιο απειλητικές ουσίες που έχουν επινοηθεί ποτέ

Τα PFAS είναι συνθετικές χημικές ουσίες, που πρόσφατα έχουν γίνει γνωστές στο ευρύ κοινό για τις δυνητικά αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Βρίσκουν εφαρμογή, μεταξύ άλλων, σε υλικά συσκευασίας τροφίμων και μαγειρικά σκεύη.

Η καρκινογόνα Φορμόλη-Φορμαλδεΰδη σε τρόφιμα. Γιατί κωφεύουν οι αρχές;

Πρόκειται για 4.500 διαφορετικά χημικά συστατικά βιομηχανικής παραγωγής, που θεωρούνται επιβλαβή για την υγεία και δεν συναντώνται, αλλά και δεν αποδομούνται στη φύση. Γι αυτό ακριβώς οι ειδικοί κάνουν λόγο για «αιώνιες χημικές ουσίες» (forever chemicals).

Ο Ρόλαντ Βέμπερ, σύμβουλος των Ηνωμένων εθνών σε περιβαλλοντικά θέματα, υποστηρίζει ότι «τα PFAS περιλαμβάνονται στις πιο απειλητικές ουσίες που έχουν επινοηθεί ποτέ». Υπολείμματά τους εντοπίζονται στο υπέδαφος, στο πόσιμο νερό, στα ζώα, σε τρόφιμα που καταναλώνουμε καθημερινά, αλλά και στον ανθρώπινο οργανισμό.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, το 98% των Αμερικανών έχουν κάποια ποσότητα PFAS στο αίμα τους. Έρευνες που έχουν γίνει στην Ινδία, στην Ινδονησία και στις Φιλιππίνες κατέγραψαν PFAS στο μητρικό γάλα. Στη Γερμανία εκτιμάται ότι όλα τα παιδιά έχουν αυτή τη χημική ουσία στον οργανισμό τους. Μάλιστα το ένα στα πέντε παιδιά έχει συσσωρεύσει ήδη ποσότητα που υπερβαίνει τα κρίσιμα όρια.

Τι είναι τα PFAS

Είναι μια μεγάλη οικογένεια συνθετικών φθοριωμένων ενώσεων, υπερφθοροαλκυλίου και πολυφθοροαλκυλίου με ευρεία χρήση.

Τα πρώτα PFAS επινοήθηκαν στη δεκαετία του 1930 και αποτελούσαν τα κύρια συστατικά των αντικολλητικών και αδιάβροχων επιστρώσεων, ενώ περί τα τέλη της δεκαετίας του ’60, χρησιμοποιούνται συστηματικά σε πλειάδα εφαρμογών.

Σήμερα, περισσότερες από 3.000 συνθετικές χημικές ουσίες ταξινομούνται ως PFAS.

Έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε βιομηχανικά και καταναλωτικά προϊόντα συμπεριλαμβανομένων των συσκευασιών τροφίμων και ειδών μαγειρικής, μαγειρικά σκεύη, αντικολλητικά τηγάνια, σακουλάκια ποπ κορν για φούρνο μικροκυμάτων, κουτιά πίτσας, διάφορες συσκευασίες τροφίμων, επικαλύψεις για προϊόντα χάρτου εγκεκριμένα για επαφή με τρόφιμα, κ.ά.

Τα PFAS αποτελούνται από μεγάλα μόρια που περιέχουν πολλούς δεσμούς άνθρακα-φθορίου. Ο δεσμός αυτός είναι πολύ ισχυρός και αποκλείει οποιαδήποτε κανονική πορεία αποδόμησης.

Δύο κατηγορίες PFAS, τα επιφανειοδραστικά PFAS μακράς αλυσίδας, υπερφθοροοκτανοσουλφονικά -PFOS και το υπερφθοροοκτανοϊκό οξύ – PFOA, διασπώνται πολύ αργά στο περιβάλλον και το ανθρώπινο σώμα, ενώ με την πάροδο του χρόνου συσσωρεύονται.

Επίδραση των PFAS στην ανθρώπινη υγεία

Ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τα PFAS μέσα από τη χρήση καταναλωτικών προϊόντων που τα περιέχουν ή μέσα από το πόσιμο νερό. Εισέρχονται στο σώμα, όπου συσσωρεύονται κυρίως στο αίμα, τα νεφρά και το συκώτι.

Η συνεχής έκθεση σε αυτά μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του επιπέδου τους στο σώμα με αποτέλεσμα να επιβαρύνουν την υγεία. Εργαστηριακές μελέτες σε ζώα δείχνουν ότι το PFOA και το PFOS ενδέχεται να προκαλέσουν προβλήματα στην αναπαραγωγή, την ανάπτυξη, το μεταβολισμό, στο συκώτι και τα νεφρά, καθώς και δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η παρουσία του PFOA στο αίμα έχει συσχετιστεί με αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης και ουρικού οξέος, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε πέτρες στα νεφρά και ουρική αρθρίτιδα.

Η έκταση της παγκόσμιας έκθεσης σε αυτή την κατηγορία ενώσεων εξακολουθεί να είναι ασαφής, καθώς οι κοινότητες σε όλο τον κόσμο ανακαλύπτουν σταδιακά στοιχεία μόλυνσης κυρίως στο πόσιμο νερό τους.

Νερό-Δηλητήριο σε όλη την Ελλάδα 

Το Σκανδιναβικό Συμβούλιο, επίσημο όργανο συνεργασίας μεταξύ των κυβερνήσεων της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας, εκτιμά ότι οι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων κοστίζουν την Ευρώπη μεταξύ 52 και 84 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

PFAS κοντής αλυσίδας «forever chemicals»

Μετά από τη διαπίστωση ότι τα PFAS μακράς αλυσίδας είναι επιβαρυντικά για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, η βιομηχανία στράφηκε στα PFAS βραχείας αλυσίδας, τα οποία θεωρήθηκαν ασφαλέστερα, καθώς παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα για μικρότερες χρονικές περιόδους.

Όμως φαίνεται ότι αυτά παραμένουν στο περιβάλλον για άγνωστη χρονική περίοδο, ίσως για περισσότερο από 1.000 χρόνια – «forever chemicals», ενώ είναι ήδη ευρέως διαδεδομένα στο περιβάλλον, ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές.

Για τα PFAS βραχείας αλυσίδας δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά δεδομένα για την τοξικότητα τους και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, όμως ενδέχεται να αποδειχθούν ακόμη πιο τοξικά από τα PFAS μακράς αλυσίδας.

Το μικρό τους μέγεθος, λιγότερα από έξι άτομα άνθρακα, τα κάνει πιο ευκίνητα από τα PFAS μακριάς αλυσίδας που έχουν οκτώ άτομα άνθρακα, με αποτέλεσμα να είναι πιο εύκολο να διασκορπιστούν στο περιβάλλον και να φτάσουν σε απομακρυσμένες περιοχές.

Επίσης φαίνεται να είναι πιο κινητικά στο έδαφος, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος απορρόφησης τους από τα φυτά. Τα PFAS μικρής αλυσίδας εμπλουτίζουν τα βρώσιμα μέρη των φυτών και η συσσώρευση στις αλυσίδες τροφίμων είναι άγνωστη.

Ο καθαρισμός νερού μολυσμένου με PFAS κοντής αλυσίδας με την μέθοδο του φιλτραρίσματος, δεν φαίνεται να είναι εφικτός, κάτι που εφαρμόζεται ήδη σε κάποιες περιοχές για τα PFAS μακριάς αλυσίδας.

Παράλληλα, δεν υπάρχουν ακόμη εναλλακτικές μέθοδοι καθαρισμού του νερού.

Ενώ το PFAS μακράς αλυσίδας αποβάλλονται δυσκολότερα από το σώμα, τα PFAS μικρής αλυσίδας μπαίνουν πιο εύκολα στην κυκλοφορία του αίματος. Με βάση τα παραπάνω είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθούν οι μακροπρόθεσμες δυσμενείς επιπτώσεις στους οργανισμούς.

Πώς να καθαρίσετε αίμα και συκώτι με φυσικό τρόπο

Τα πιο σημαντικά υπερφθοροαλκυλοσουλφονικά οξέα βραχείας αλυσίδας είναι υπερφθοροβουτανοσουλφονικό οξύ (C4, PFBS) και υπερφθοροεξανοσουλφονικό οξύ (C6, PFHxS), τα οποία επίσης υπάρχουν ως διάφορα άλατα.

Από το πυρηνικό οπλοστάσιο στην …κουζίνα

Μία από τις πρώτες ουσίες PFAS, το πολυτετραφθοροαιθυλένιο (PTFE), είχε ανακαλύψει ήδη από το 1938 η αμερικανική χημική βιομηχανία DuPont. Είχε την ιδιότητα να προστατεύει τα μέταλλα από διάβρωση ακόμη και σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, γι’ αυτό χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας.

Αργότερα, με την ονομασία τεφλόν, χρησιμοποιήθηκε ως αντικολλητική ουσία σε μαγειρικά σκεύη, ιδιαίτερα σε τηγάνια, και γνώρισε τεράστια εμπορική επιτυχία.

Το 1998 τα πράγματα άλλαξαν όταν ένας κτηνοτρόφος στη Δυτική Βιρτζίνια των ΗΠΑ, το αγρόκτημα του οποίου ήταν κοντά σε βιομηχανική μονάδα παραγωγής τεφλόν, είδε τα ζώα του «να πέφτουν νεκρά, το ένα μετά το άλλο». Αυτό επισημαίνει, μιλώντας στην Deutsche Welle, ο Ρόμπερτ Μπίλοτ, δικηγόρος του συγκεκριμένου αγρότη στη διαμάχη του με τη βιομηχανία.

Τηγάνια γεμάτα επικίνδυνα χημικά-Μια ιστορία συγκάλυψης δεκαετιών 

Οι σχετικές έρευνες υποδεικνύουν ότι χιλιάδες άνθρωποι στην ίδια περιοχή είχαν μολυνθεί από τα απόβλητα του εργοστασίου και, σε αντίθεση με τις αρμόδιες αρχές, η βιομηχανία DuPont το γνώριζε, αλλά αδιαφορούσε.

Το 2017, ενώ στην περιοχή είχαν ήδη καταγραφεί αυξημένα κρούσματα καρκίνου των νεφρών και των όρχεων, η DuPont συμφώνησε να καταβάλει στα θύματα αποζημιώσεις συνολικού ύψους 671 εκατομμυρίων δολαρίων για σωματική βλάβη σε 3.550 περιπτώσεις.

Σταδιακά η ΕΕ, οι ΗΠΑ και οι Ιαπωνία απαγόρευσαν ορισμένα PFAS. Στη Γερμανία εκτιμάται ότι η επιβάρυνση από τις «αιώνιες χημικές ουσίες» έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 50% από το 1990.

Εταιρίες όπως οι Vaude, Paramo, Rotauf που παράγουν outdoor αθλητικά ρούχα και εξοπλισμό, υποστηρίζουν ότι έχουν σταματήσει τη χρήση PFAS. Το ίδιο δηλώνει και η γνωστή ΙΚΕΑ. Χώρες όπως η Γερμανία, η Δανία και η Σουηδία ασκούν πιέσεις ώστε να απαγορευθούν όλες οι ουσίες PFAS στην ΕΕ μέχρι το 2030. (ΓΙΑΤΙ ΟΧΙ ΑΜΕΣΑ???)

Νομοθετικές ρυθμίσεις

Τα PFAS μακράς αλυσίδας ρυθμίζονται σταδιακά σύμφωνα με τον κανονισμό REACH (ΕΚ αριθ. 1907/2006) και άλλους διεθνείς κανονισμούς.

Στις 17 Μαρτίου 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε σύσταση για την παρακολούθηση των υπερφθοροαλκυλιωμένων ουσιών στα τρόφιμα. Τα δεδομένα παρακολούθησης μετά την παρούσα σύσταση συλλέγονται επί του παρόντος από την EFSA.

Από το 2015 στις ΗΠΑ δεν κατασκευάζονται χημικά προϊόντα με PFOA ούτε PFOS.

Πέρυσι, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε να προσθέσει δύο από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα PFAS, τα PFOA και PFOS, στον κατάλογο χημικών ουσιών που απαγορεύεται παγκοσμίως στο πλαίσιο της Σύμβασης της Στοκχόλμης.

Εάν η σύσταση εγκριθεί κατά την προσεχή διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών τον Σεπτέμβριο, θα ήταν νομικά δεσμευτική απαγόρευση για τις 181 χώρες και την Ευρωπαϊκή Ένωση που είναι συμβαλλόμενα μέρη στην Σύμβαση Στοκχόλμης .

Εν τω μεταξύ, τα PFAS παραμένουν στο περιβάλλον.

Aκόμη και αν απαγορευτούν, η μόλυνση θα συνεχιστεί πιθανότατα για δεκαετίες.

Τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες εστιάζονται στον καθαρισμό του νερού ύδρευσης με φίλτρα που τα συγκρατούν, ενώ παράλληλα γίνονται προσπάθειες για την καταστροφή αυτών, μετά την απομόνωση τους. ???

Πηγές: freshbakery.gr
www.dw.com